Δεν μπορεί να πει κανείς δηλαδή, ότι δεν συνέβησαν γεγονότα άξια αγωνιστικών διαξιφισμών. Παρόλα αυτά, τα δημοφιλέστερα θέματα στην κάλυψη του αθλήματος κατέληξαν άλλα. Κατά πρώτον και κύριον, η προσοχή στράφηκε στην πολιτική/κοινωνική/εξωαγωνιστική δράση των παικτών του ΝΒΑ και κατά δεύτερον, σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, στις ενέργειες του Γιάννη Αντετοκούνμπο και μία ανάρτηση του Γιώργου Πρίντεζη στο instagram ανήμερα 15αύγουστου, την οποία κοσμούσε το περίφημο "πατρίς, θρησκεία, οικογένεια", συγκαλλυμένο πίσω από εισαγωγικά και αρχικά.
Τα περιστατικά έχουν φυσικά χαοτικές διαφορές στις βαρυτικές τους δυνάμεις. Οι ενέργειες των παικτών του ΝΒΑ επικοινωνούν με μία σειρά σημαντικών εξεγερτικών γεγονότων στις ΗΠΑ, τα οποία βρίσκουν την αμέσως προηγούμενη αντιστοιχία τους πίσω στα μέσα και τα τέλη της δεκαετίας του '60. Αντίθετα, η κάλυψη ενός απλού post σε κοινωνικό δίκτυο, αφορά τον δικό μας μικρόκοσμο και μάλλον μόνο αυτόν. Είναι όμως ακριβώς έτσι ή μήπως η μία κατάσταση δρα ως καταλύτης για την άλλη; Σωστότερα, μήπως υπάρχει μία κοινή συνισταμένη, η οποία υπογραμμίζει εξίσου την δημοσιότητα ενός φαινομενικά (και όχι μόνο) ασήμαντου γεγονότος και ενός ακόμη φαινομενικά (και όχι μόνο) σημαντικού; Και τι μας αφορά εμάς τέλος πάντων; Η συλλογιστική απαιτεί προσοχή, συνεπώς ας πάμε βήμα βήμα.
Ένα σύνθετο σκηνικό παρακολούθησης του μπάσκετ
Εδώ και οκτώ χρόνια, στο περιβάλλον κάλυψης του ΝΒΑ έχει παγιωθεί μία κατάσταση: Οι τηλεθέασεις πέφτουν και πέφτουν διαρκώς, σαν να κατρακυλούν σε γκρεμό. Σχετικά στοιχεία προσέφερε πρόσφατα ο Ίθαν Στράους στο συνδρομητικό The Athletic, όπου αναφέρει πως σε σχέση με την περίοδο 2011-12, οι μεταδόσεις παναμερικανικής εμβέλειας έχουν χάσει περίπου το 45% του κοινού τους. Ακόμη και αν περάσουμε στα καλωδιακά δίκτυα, η αντίστοιχη πτώση εμφανίζεται και πάλι ξεκάθαρη, 40% για το TNT και 20% για το ESPN. Στο φετινό bubble δε, που υποτίθεται πως θα επανέφερε ένα κάποιο τηλεοπτικό ενδιαφέρον μετά από τόσους μήνες διακοπής, η κατάσταση περέμεινε ίδια, με περαιτέρω πτωτικές τάσεις. Τα στοιχεία, αξίζει να αναφέρω, δεν περιλαμβάνουν τις συνδρομές του NBA TV.
Τα παραπάνω έρχονται σε ευθεία αντίθεση με το σκηνικό που διαμορφώνεται στα κοινωνικά δίκτυα, όπου η διάδραση των φιλάθλων (fan engagement) με το περιεχόμενο δεν εμφανίζεται απλώς αυξημένη, αλλά έχει τρυπήσει τα σύννεφα. Για την προηγούμενη αγωνιστική σεζόν 2018-19, υπολογίζεται πως το συνολικό αποτύπωμα του ΝΒΑ στα social media αυξήθηκε κατά 132%, δημιουργώντας επιπλέον αξία 1,1 δις δολαρίων για τους εμπορικούς συνεργάτες του πρωταθλήματος. Τα δεδομένα αυτά, όπως παρουσιάστηκαν από το Business Sports Daily και τεκμηριώνονται κατά καιρούς από πλείστες άλλες πηγές1, έχουν οδηγήσει πολλούς (μεταξυ των οποίων και εγώ) στο να συμπεράνουν πως έχουμε περάσει στην εποχή των highlights, της διάσπασης προσοχής και της κατανάλωσης του θραύσματος. Δεν άλλαξε το ενδιαφέρον για το αντικείμενο εν ολίγοις, άλλαξε ο τρόπος με τον οποίο παρακολουθείται το μπάσκετ.
Το συμπέρασμα δεν είναι λανθασμένο. Κυρίως όμως, δεν είναι απόλυτα σωστό. Αν ήταν, θα θριάμβευε ο αφορισμός του Μακ Λούαν για την εξίσωση μέσου και μηνύματος και η ανάλυση μας θα τελείωνε κάπου εδώ. Με απλά λόγια, θα μπορούσαμε ασφαλώς να καταλήξουμε πως τα new media ευθύνονται σχεδόν εξ ολοκλήρου για την προσοχή και τον δημόσιο διάλογο γύρω από την πολιτική δράση των παικτών (ή για μικρότερης εμβέλειας "γεγονότα", όπως η ανάρτηση του Γιώργου Πρίντεζη), καθώς έχουν την εγγενή ικανότητα να συμπτύσσουν το παιχνίδι γύρω από τα απολύτως απαραίτητα και παράλληλα να διοχευτεύουν την προσοχή σε όλα όσα το περιβάλλουν.
Εντούτοις, πέρα από την αδιαμφισβήτητη αλλαγή της αισθητηριακή αντίληψης που συντελείται, μία έρευνα της Nielsen φέρνει στο προσκήνιο ορισμένες συμπληρωματικές - ου μην και αντικρουόμενες - πληροφορίες. Κατά τους συντάκτες της, το κύριο χαρακτηριστικό της ενασχόλησης με τα κοινωνικά δίκτυα δεν είναι η διάσπαση της προσοχής (η generation Z περνάει συνεχόμενες ώρες παρακολουθώντας, όχι παίζοντας, online gaming), αλλά η προτίμηση σε άλλο περιεχόμενο. Αντί για το παιχνίδι, οι φίλαθλοι/φίλαθλες προτιμούν να παρακολουθούν πλέον πολύ εγγύτερα τους πρωταγωνιστές και τις πρωταγωνίστριες του και να συμμετέχουν στις ιστορίες τους, μέσω του σχολιασμού ή της θέασης του σχολιασμού. Χαρακτηριστικά, όπως αναφέρει το Axios, μία έρευνα επάνω στα social media posts του Bleacher Report και του ESPN πέρυσι τον Ιανουάριο, βρήκε πως οι δυο λογαριασμοί δεν είχαν αφιερώσει ούτε μία ανάρτηση στους Κρις Μίντλεντον και Ρούντι Γκομπέρ (δύο εν δυνάμει all stars με αμιγώς αγωνιστικό ενδιαφέρον τότε), την ίδια στιγμή που ο Καρμέλο Άντονι εμφανιζόταν στα ίδια μέσα ως ένα από τα δημοφιλέστερα πρόσωπα, λόγω της πολύκροτης επιστροφής του στην ενεργό δράση.
Μεταφέρω τις εκπορευόμενες περιπλοκές, από την έρευνα της Nielsen:
"Οι διοργανώσεις έρχονται αντιμέτωπες με ένα νέο δίλημμα με την Generation Z: Οι αθλητές και οι αθλήτριες αποτελούν μεγαλύτερο πόλο έλξης από τις ομάδες ή τα πρωταθλήματα. Οι προτιμήσεις των φιλάθλων αλλάζουν, καθώς οι προσωπικότητες μεταφέρονται κατά τη διάρκεια της καριέρας τους (σ.σ. ένας που υποστήριζε Κλίβελαντ για τον Λεμπρόν, τώρα μπορεί να υποστηρίζει Λέικερς). Δύο αθλητές είναι αντιπροσωπευτικοί του φαινομένου. Ο Κριστιάνο Ρονάλντο έχει τρεις φορές περισσότερους ακόλουθους στο Instagram και στο Twitter από όσους έχουν σε συνδυασμό η Γιουβέντους και η Serie A. Ο Λεμπρόν Τζέιμς έχει επίσης τρεις φορές περισσότερους ακόλουθους στα ίδια μέσα σε σχέση με τους Λέικερς και 11,6 εκατομμύρια περισσότερους ακόλουθους από ό,τι το ΝΒΑ."
Η αναφορά της Nielsen καταλήγει πως "παρότι η Generation Z ενδιαφέρεται για τον κόσμο των σπορ, το προφίλ της δεν συμπίπτει με την hardcore περσόνα των sports fans, την οποία η βιομηχανία του αθλητικού μάρκετινγκ έχει συνηθίσει να στοχεύει. Η νέα αυτή γενιά έχει μεγαλώσει με την προσδοκία του να επικοινωνεί κοινωνικά και δημιουργικά με το περιεχόμενο, αντί να το βλέπει παθητικά στην τηλεόραση".
Συνοπτικά συνεπώς, φαίνεται πως ο χάρτης της παρακολούθησης του μπάσκετ (και κατ επέκταση άλλων αθλημάτων) έχει ανασχεδιαστεί υπό τις συνθήκες της κυριαρχίας των κοινωνικών δικτύων στην πληροφόρηση και μίας νεοφιλεύθερης επικέντρωσης στις ιστορίες των ατόμων, η οποία σίγουρα έχει τις ρίζες της σε εποχές πρότερες των new media. Το σκηνικό δε, συμπληρώνουν ιδανικά οι πλατφόρμες προσωπικής έκφρασης των αθλητών/αθλητριών2, όπως το Uninterrupted και το Player's Tribune, οι οποίες συνδυάζουν και τα δύο προαναφερθέντα χαρακτηριστικά: Συμπορεύονται σθεναρά με τα προσωπικά στόρι και την προσωπική κοινωνικοπολιτική άποψη, υπογραμμίζοντας παράλληλα τα κυριότερα σημεία τους (highlights) στον αχανή μαυροπίνακα των μέσων δικτύωσης. Ποιος νοιάζεται άραγε για την εξέλιξη ενός αγώνα, όταν μπροστά του αναδιπλώνεται σε επεισόδια κάτι εμφανώς μεγαλύτερο;
Μπροστά σε επιλογές
Θα ήθελα ωστόσο να μετριάσουμε τις εντυπώσεις. Στα όσα γράφτηκαν εώς τώρα δεν υπάρχει εγγενής καμία απολύτως ζοφερότητα, παρά κρύβονται περιορισμοί, επιλογές και ευκαιρίες. Οι αθλητές και οι αθλήτριες λόγου χάρη, πλέον μπορούν να διαδραματίσουν σαφώς σημαντικότερο ρόλο στη συνδιαμόρφωση του πολιτικού σκηνικού από ό,τι παλαιότερα, βεβηλώνοντας με άνεση μέχρι και την ιερότητα του αγωνιστικού χώρου - ευτυχώς. Επιπρόσθετα, και αυτό είναι κάτι που δεν έχει επαρκώς διερευνηθεί, δύνανται από μόνοι/μόνες τους να αποτελέσουν πηγές ειδησεογραφικής πληροφόρησης. Το περσινό παράδειγμα του Πάτι Μιλς, που χρησιμοποίησε τον λογαριασμό του στο Instagram για να ενημερώνει διαρκώς για τις πυρκαγιές στην Αυστραλία, είναι χαρακτηριστικό και οι αναταράξεις του δυνητικά απρόβλεπτες, όσο και ανατρεπτικές. Τέλος, έχοντας την προσοχή ενός αναπλασμένου πολυπληθούς κοινού εξασφαλισμένη, όσο και στραμμένη στα προσωπικά τους πιστεύω, οι σταρ του μπάσκετ μπορούν και να καταστραφούν.
Ναι λοιπόν!, για να επιστρέψουμε στις αρχικές διερωτήσεις. Η απασχόληση της ελληνικής, δημόσιας μπασκετικής σφαίρας με τους αφορισμούς του Πρίντεζη είναι απολύτως λογικό να συντελείται ταυτόχρονα και με την ισάξια προσοχη που το ίδιο κοινωνικό περιβάλλον δίνει στις διαμαρτυρίες των παικτών του ΝΒΑ. Την κάλυψη των γεγονότων υπογραμμίζουν μέσες άκρες τα ίδια χαρακτηριστικά. Παρόλα αυτά, απο αυτό το σημείο και ύστερα ξεκινάνε οι διαφοροποιήσεις, τόσο από πλευράς των παικτών, όσο και από τη δική μας.
Πάμε αρχικά στους παίκτες. Δεν συμβαίνει το ίδιο πράγμα όταν εκείνοι κατεβαίνουν στους δρόμους, ως ίσοι μεταξύ ίσων και όταν γράφουν μηνύματα υποστήριξης στα social media. Ούτε είναι ίδια η ρεφορμιστική και ξεκάθαρη προτίμηση του Λεμπρόν Τζέιμς στου Δημοκρατικούς, με την απόφαση ολόκληρης της ομάδας των Μπακς να εγκαταλείψει το γήπεδο και να εκδώσει συλλογική ανακοίνωση διαμαρτυρίας. Ακόμη, δεν έχει καμία σχέση η προσυμφωνημένη ανάρτηση συνθημάτων στα παρκέ του bubble του Ορλάντο με την απολύτως ρηξικέλευθη δήλωση του Αντρέ Ιγκουοντάλα πως "καπιταλισμός και ρατσισμός πάνε μαζί". Η δημοφιλής προτροπή του ΝΒΑ προς τους αθλητές για να "χρησιμοποιήσουν τις πλατφόρμες" τους (use your platforms) και η επακόλουθη ευθυγράμμιση των παικτών με εκείνη, δεν οδηγεί μονίμως στις ίδιες πρακτικές. Εκείνες με τη σειρά τους, δεν πρέπει να ισοπεδωθούν κάτω από το κοινό σημείο της "κοινωνικής ευθύνης των αθλητών", ούτε κάτω από εκείνο του "κοινωνικού ρόλου του αθλητισμού". Οφείλουμε να παραμένουμε ανοιχτοί στα διαφορετικά ερεθίσματα και να τα αξιολογούμε πλέον ανά περίσταση, διότι η σημειολογική τους αξία διαφέρει, τόσο ως προς την ένταση, όσο και ως προς τις αναταράξεις.
Δεν πρόκειται για καιροσκοπισμό, αλλά για κριτική αξιόλογηση, για να περάσουμε και στα δικά μας. Την επόμενη της ανάρτησης του Γιώργου Πρίντεζη, τα περισσότερα μέσα στην Ελλάδα απλώς αφουγκράζονταν τον παλμό των κοινωνικών δικτύων, προκειμένου λίγο αργότερα να δημοσιοποιήσουν κείμενα, που θα συμπύκνωναν τις τάσεις, ισορροπώντας όσο το δυνατόν μεταξύ τους.
Κανονικά, ανάλογα με την πολιτική οριοθέτηση του/της γράφοντος θα έπρεπε να υπήρχε μία ξεκάθαρη θέση, ώστε ο αθλητής είτε να αποθεωθεί, είτε απλώς να θολώσει, είτε να διαλυθεί - προσωρινά και πάντα μεταφορικά. Απείρως σημαντικότερα, η ξεκάθαρη αυτή θέση θα έπρεπε να υπήρχε, ώστε να αξιολογηθεί ο λόγος του. Αντί αυτής, τα media επιδόθηκαν σε μία περίεργη ιστοριογραφία, καταμετρώντας ρίζες, προελεύσεις και εξελίξεις του συνθήματος και λησμονώντας παράλληλα τελείως, πως η νοηματοδότηση δεν συμβαίνει μέσα από τη συνέχεια, αλλά μέσα από τη ρήξη, σε ένα συγκεκριμένο χρονικό πλαίσιο. Ας αφήσουμε αυτά τα περί αρχών που πορεύονται σε συνάφεια με την ιστορία της ελληνικής κοινωνίας με λίγα λόγια. Το "πατρίς, θρησκεία, οικογένεια" αποτελεί ένα ξεκάθαρα ακροδεξιό σχήμα, συνυφασμένο με την περίοδο της δικτατορίας.
Συμπύκνωση και προκλήσεις
Aς συμπυκνώσω την γραμμή σκέψης εώς τώρα: Τα new age media δημιουργούν μία αισθητηριακή αντίληψη, που απομακρύνει το άτομο από τη συνεχή, "παθητική" παρακολούθηση των σπορ3. Η συγκεκριμένη εξέλιξη, εκτός του ότι έχει ήδη φέρει μία σεβαστή μερίδα θεατών εγγύτερα στην ανάλυση του μπάσκετ, συνοδεύεται από μία παράλληλη έμφαση στην προσωπική άποψη και στην ατομική ιστορία, στην οποία το κοινό μπορεί να συμμετέχει. Υπό τις συγκεκριμένες συνθήκες, η ορατότητα των αθλητικών υποκειμένων και των δράσεων τους αυξάνει, απλώνοντας μπροστά τους ένα πεδίο επιλογών. Αντίστοιχα, ένα όμοιο πεδίο διαφαίνεται τόσο για τους αναγνώστες και τις αναγνώστριες, όσο και για εκείνους/εκείνες που προτιμούν να γράφουν ή να τοποθετούνται δημόσια. Το θέαμα του μπάσκετ εν ολίγοις, ελάχιστα μπορεί πια να κατηγοριοποιηθεί ως κυρίως αθλητικό. Όσο και αν προσπαθήσουμε (-ουν -ετε) να κρεμαστούμε από ένα κλαδί, η προσπάθεια θα καταστεί μάταιη. Το κλαδί θα σπάσει. Το βασικό διακύβευμα πλέον είναι η διαπράγματευση και δεν είναι λίγα τα στάχυα που πρέπει να ξεχωρίσουμε.
Να μερικά.
Κατ'αρχάς, δεν έχω ιδέα αν εδώ στο σάιτ θα υποκύψουμε (εν μέρει) στην αποσπασματικότητα. Ίσως δεν υπάρχουν πολλές επιλογές, σε κάθε περίπτωση όμως ο συνεκτικός, αναλυτικός λόγος του ιστότοπου θα παραμείνει.
Κατά δεύτερον, υποθέτω πως ο θεσμός του "αθλητή-πρότυπο" πρέπει να ανατιναχτεί τάχιστα, ακόμη και αν οι δράσεις/απόψεις του εκάστοτε παίκτη ή της εκάστοτε παίκτριας συμβαδίζουν με τις αντιλήψεις μας. Όσο εγκαθιδρύεται εν μέσω του ευνοϊκού μιντιακού περιβάλλοντος, θα είναι στο μέλλον απείρως δυσκολότερη η αποσυναρμολόγηση, όπως μαρτυρά η διστακτικότητα στην περίπτωση του Πρίντεζη και η αμηχανία απέναντι στις φωτογραφίες του Λεμπρόν Τζέιμς με τον Μπαράκ Ομπάμα.
Τρίτον, και μάλλον σπουδαιότερο, η προσοχή στο περιεχόμενο του λόγου ίσως θα πρέπει να αναβαθμιστεί. Αν ο Ιγκουντάλα επιμένει πως καπιταλισμός και ρατσισμός πάνε μαζί και αν ο Τζέιλεν Μπράουν δηλώνει πως η βία του καταπιεστή δεν είναι ίδια με εκείνη του καταπιεσμένου, γιατί άραγε το επόμενο άρθρο μας να μην επιχειρήσει να ξεδιαλύνει; Και αν διάφοροι παίκτες συντάσσονται με ένα κίνημα, γιατί να μην ασχοληθούμε με το κίνημα αυτό καθεαυτό, εφόσον αποκτήσουμε τα κατάλληλα εφόδια; Οι αθλητές δεν μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο, όμως οι αφορμές που προσφέρουν για συζητηση εκτείνονται πολύ πέρα από την εστίαση στα δικά τους πρόσωπα, στα οποία έχουμε εσχάτως αναλωθεί.
Θα επιχειρήσουμε φέτος ακόμη μεγαλύτερη στροφή προς τέτοιου είδους ζητήματα, διότι δεν μπορεί να γίνει αλλιώς. Θα εντάξουμε τον προφορικό λόγο στο πρόγραμμα, καθώς επιτέλους βρήκαμε επαγγελματικό στούντιο και πλέον πλακωνόμαστε για τις θέσεις των παρουσιαστών - ο Πέτρος ποντάρει στην βαθειά φωνή του. Αν βρεθούν χρήματα επίσης, θα συνεχίσουμε τα Specials. Ο κορονοϊός έχει δυσκολέψει την πραγματοποίηση τους, γαμώτο. Φυσικά θα συνεχίσουμε την αμιγώς αγωνιστική κάλυψη σε ΝΒΑ και Ευρωλίγκα, μέσω των αναλύσεων και των μόνιμων στηλών, όπως και την κοντινή παρακολούθηση του μπάσκετ με αμαξίδιο. Στα μέσα του μήνα finally, ίσως και συντομότερα, θα έρθουν οι ανακοινώσεις για την προβολή του πρώτου μας ντοκιμαντέρ μεγάλου μήκους, του No Heroes, ώστε να δηλώνω επιτέλους, επίσημα και απερίφραστα σκηνοθέτης. Η περίσταση δυσκολεύει κάμποσο την μαζική θέαση, αλλά κάτι θα γίνει.
Σημειώσεις
2. Ένα άρθρο σχεδόν αποκλειστικά για τις πλατφόρμες προσωπικής έκφρασης των αθλητών/αθλητριών θα βρείτε εδώ https://basketballguru.gr/social/item/1235-o-nikola-giokits-kai-oi-neoi-kanones-tou-tsirkou
3. Πολύ περισσότερα για το θέμα της διαδραστικής παρακολούθησης στο τέταρτο μέρος του αφιερώματος Cyborg, στη συνέντευξη με τον καθηγητή Βασίλη Γαλή.
